Vincent van Goghstraat, Annie M.G. Schmidtstraat, Anne Franklaan en Willem van Oranjelaan. Verschillende straten vernoemd naar Nederlandse schilders, verzetsstrijders, schrijvers en leden van het koningshuis. Je ziet deze namen overal terug in het straatbeeld. Belangrijk? Dat mag iedereen zelf bepalen. Maar deze straatnaambordjes vermelden wel altijd wie deze mensen waren en hun verdiensten. Uit een onderzoek uit 2020 blijkt alleen dat stratennamen nog steeds weinig divers zijn. Maar gemeenten beloofden dat dit zou veranderen. Inmiddels is het 2022: waar zijn de Molukse helden en heldinnen in het Nederlandse straatbeeld? MOZA zocht het uit.

‘Helden’

In 2017 vroeg de politieke partij DENK om meer bewustzijn over de zwarte bladzijden uit het Nederlandse koloniale verleden en formele excuses voor ons slavernijverleden. DENK beschrijft de vernoeming van straten en tunnels naar Nederlandse ‘helden’ als schurkenverering.

“ De Coentunnel is vernoemd naar de wrede kolonisator Jan Pieterszoon Coen”

— Verkiezingsprogramma DENK 2017-2021, pagina 11

Alhoewel er de laatste jaren breder draagvlak is voor het hernoemen van straten, pleinen tunnels van deze schurken, is toch niet iedereen het hiermee eens. Belangrijk argument zou zijn dat het verwijderen van ongewenste straatnamen geschiedenisvervalsing is waarin uitsluitend de mooie kanten van het verhaal worden vertelt. ‘Het behouden van koloniale beelden niet enkel geschiedenis, maar ook een vorm van hedendaagse verering,’ aldus kunsthistoricus Joelle Daems in een opiniestuk voor BNN-VARA uit 2020.

Gemeenten

De afgelopen jaren volgden in gemeenteraden van verschillende Nederlandse steden discussies en verzoeken om vooral bij nieuwe straten rekening te houden met de diversiteit in de stad. Zo spraken Rotterdam, Amsterdam, Utrecht en Tilburg zich hier de afgelopen jaren bewust over uit. In 2018 namen verschillende gemeenteraden het initiatiefvoorstel “Diverse stad, diverse straatnamen” aan. In 2020 bleek dat - ondanks de wens van de politiek - dit in Nederlandse steden onvoldoende is gelukt.

Straatnaamcommissies

Straatnamen worden juist vastgesteld door de gemeenten zelf. Het college van burgemeester en wethouders beslist hierover op advies van een straatnaamcommissie. Vaak is echter niet duidelijk wie er in zitten en hoe onafhankelijk ze zijn. Zo’n commissie beslist dus niet helemaal zelf over de straatnamen, doen ook geen advies over het hernoemen van straatnamen én komen eigenlijk pas in actie als er nieuwe woonwijken of industrieterreinen bijkomen. Dat gemeenten en straatnaamencommissies het niet altijd met elkaar eens zijn, blijkt uit het opstappen van de leden van straatnaamcommissies. Zo zei Marco Jongbloed uit de Amsterdamse straatnamencommissie. 'Bestuurders zijn passanten, straatnamen zijn voor de eeuwigheid.'

Toch weinig verzetsstrijders

Van de westelijke koloniën zijn er slechts enkele straten te vinden vernoemd naar verzetsstrijder Boni (in Utrecht, Den Haag, Amsterdam), leider van de opstand van tot slaaf gemaakten Tula (Utrecht, Amsterdam) en schrijver/verzetsman Anton de Kom (Middelburg, Den Haag, Amsterdam). Maar dat is het wel zo ongeveer.

Het ontbreken van (de)koloniale helden in het straatbeeld reflecteert nog steeds de onbalans in het nationale geschiedenisverhaal, ondanks alle goede bedoelingen. Dat verhaal, geconstrueerd in de laat 19e eeuw, is voortgekomen uit een verlangen naar grootsheid en heldendom, maar is vooral nostalgisch en verering maar niet zozeer historisch correct.

Coen

In Nederland verwijzen bijvoorbeeld 14 straatnamen naar Jan Pieterszoon Coen als gouverneur-generaal in voormalig Nederlands-Indie, maar geen enkel straatnaambordje duidt hem (ook) als de massaslachter op Banda. Uit de 5 straatnaambordjes verwijsend naar Banda kan je dit echter ook niet opmaken.

Echte koloniale helden

Momenteel is er veel aandacht voor het koloniaal verleden, excuses en misdaden tegen de menselijkheid. Daar zouden op lokaal niveau ook acties uit voort komen. Het verleden is weliswaar niet te veranderen maar de toekomst vorm geven kan wel. Straatnaamcommissies kunnen hier een bescheiden rol in spelen, maar gebeurd dit ook? MOZA zocht het uit.

Vernoeming naar eilanden

Er zijn verschillende straten vernoemd naar Molukse eilanden. Het bijschrift van het straatnaambordje heeft in dat geval een geografische aanduiding en meldt weinig over de historische rol van Nederland in dat gebied.

Ambonstraat, Ambonlaan, Ambonplein (20 keer)
Ceramstraat, Eerste Ceramstraat, Tweede Ceramstraat, Ceramplein (17 keer)
Molukkenstraat (14 keer)
Ternatestraat (11 keer)
Tanimbar(kade), Tanimbarstraat of -laan (4 keer)
Nieuw Guineastraat of -laan, Bocht van Guinea, Guineastraat (8 keer)
Bandastraat, -hof, -laan of plein (5 keer)
Banda Neira of Bandaneira (2 keer)
Seramstraat (2 keer)
Leasestraat (1 keer)
Haruku (1 keer)
Nusa Laut (1 keer)
Saparua (1 keer)

Vernoeming naar Molukse helden

Er is een aantal straten vernoemd naar Molukse verzetshelden, waarvan 3 straten in Wierden te vinden zijn.

3 verwijzingen naar mr. Dr. Chris Soumokil (Wierden, Twello en Haarlem)
1 Pattimurastraat in Wierden
1 Martha Christina Tiahahustraat in Wierden
Coosje Ayalstraat in Ridderkerk

Opvallend is dat de drie straatnamen in Wierden in 2011 al werden hernoemd, ver voordat gemeenteraden ambities hadden om straatnamen diverser te maken. Wat dat betreft is er nog weinig terecht gekomen van alle ambities van gemeenten. Misschien is het diverser maken van straatnamen nog een brug te ver en moeten straatnaamcommissies eerst maar eens diverser worden.